ვიდრე 25 (7 იანვარს) დეკემბერს ცისკრის ვარსკვლავი ამობრწყინდება და საქართველოს მთასა და ბარს დაანათებს, მანამდე ყველგან განსაკუთრებული მღელვარებაა. ეს ვარსკვლავიც  თითქოს სხვანაირია, განსაკუთრებული, თითქოს ისიც ღელავს და ნიადაგ ციმციმებს. მან იესო ქრისტეს შობა უნდა ახაროს დარდით და ვნებებით დამძიმებულ ადამიანს. ღელავენ ადამიანები, მეტად კი ძველად ღელავდნენ, როცა მაცხოვრის მოლოდინის სიხარული და აღმაფრენა გაცილებით მძაფრი იყო. მოელიან ადამიანები, წესისა და ტრადიციის მიხედვით  საუკეთესოს ამზადებენ, სადღესასწაულოდ იმოსებიან  და კრძალვით ეგებებიან მას, ვინც სიცოცხლე აჩუქათ, ვინც უანგარო სიყვარულს, იმედსა და ერთგულებას მიუძღვნის მათ. ღმერთთან შეხვედრის მოლოდინი განსაკუთრებული განცდაა და რაც მეტად გააზრებულია ის, მით ღრმაა უფლის რწმენისა და სიახლოვის განცდა. სწორედ ეს ყოველდღიური, მატერიალური ყოფის სულიერებით განმსჭვალვა ანიჭებს სიცოცხლეს სარწმუნოებას. ამიტომ უღებდნენ სარკმელს, ღამით, სვანეთში შობის  მადლს, ამიტომაც ვეგებებით  ფანჯრებში სანთლით ღვთისმშობელს, რათა ჩვენს  გულსა და სახლში იშვას მაცხოვარი.

რელიგიური რიტუალიც ამგვარი სამზადისით იწყება, რაც მისი განუყოფელი ნაწილია. რიტუალის დანიშნულებაა სამყაროში წესრიგი კვლავ დაამყაროს, გარდაქმნას ადამიანი, ავადმყოფს ჯანმრთელობა მიმადლოს, ადამიანებს ერთობა და სოლიდარობა განაცდევინოს, დააკავშიროს მიღმა სამყაროსთან, ღმერთთან, ანგელოზებთან, ზებუნებრივ ძალებთან, წარსულთან და მომავალთან. რიტუალის სტრუქტურაში ძირითადად სამი ფაზის გამოყოფა შეიძლება: სეპარაცია, ტრანსფორმაცია და რეინკორპორაცია ანუ კვლავ დაბრუნება, რაც საერთო პურობაში გამოიხატება. პირველის დროს რიტუალის მონაწილე ორ იდენტობას შუაა: არც აქ  არის და არც იქ, ძველიც აღარაა  და ჯერ არც ახალი. ეს არის მდგომარეობა, როდესაც ადამიანი დროის და სოციალური სტრუქტურების მიღმაა. ჩემი აზრით, რიტუალის სწორედ ამ ფაზაში იწყება ფიზიკურად, ფსიქიკურად და სულიერად მომზადება ღმერთთან შესახვედრად. სასწაულთან შეხვედრის მოლოდინის მაცნე ალბათ ამ დღის ცისკრის ვარსკვლავია. მას ჩვენშიც ეგებებოდნენ ოცი საუკუნის მანძილზე და დღესაც ელიან. მანამდე კი, ვიდრე ის ცაზე გამოჩნდებოდა, იკვლებოდა შობისთვის ნასუქი საშობაო ღორი, იხარშებოდა საშობაო ფაფა, მზადდებოდა „ქრისტეს ოხშამი“, ცხვებოდა საშობაო რიტუალური პურები იესო ქრისტესთვის, ოჯახის წევრებისთვის თუ მეალილეებისთვის განკუთვნილი.

ზოგან მოსახლეობა ჯერ კიდევ შემოდგომის პირზე იწყებდა საშობაო ღორის გასუქებას, რომელსაც შობის წინა დღეს კლავდნენ. მას სვანეთში ლექრისდეშს უწოდებდნენ, სამეგრელოში საქირსე ღორს, კახეთში ქოსმენს, ქართლში სააღებო ღორს. ზოგან კი საშობაო ღორი  სწორედ შობა დღეს იკვლებოდა.

საშობაო სამზადისის დროს რიტუალური პურების გამოცხობა და ფაფის მოდუღება ამ დღის სამზადისის მთავარ, ერთგვარ რიტუალურ საქმიანობად ითვლებოდა. ეს იყო ის მომენტი, როდესაც   საოჯახო სამზადისი ნელ-ნელა საშობაო რიტუალში გადაიზრდებოდა. იხარშებოდა პურის მარცვლის ფაფა, რომელსაც სხვა და სხვა სახელი დაერქვა: ჭანტილა (სვანეთი, რაჭა, ლეჩხუმი) ან კორკოტი (იმერეთი, გურია, სამეგრელო), ქრისტეს კორკოტი (ქართლი, თუშეთი), ცხრაწვენა (ქართლი, კახეთი)... საწანდილე/საკორკოტე პურის მარცვალი ქალებს მზის ამოსვლამდე უნდა დაერჩიათ და მოსახარშად ჩაედგათ, მას ხახვით, მარილით და ნიგვზით ან თაფლით/შაქრით და ნიგვზით კმაზავდნენ. 

ჭანტილობა დღეს დიასახლისი ყველაზე ადრე დგებოდა, გობი, რომელშიც საჭანტილე (ფაფისთვის გამზადებული მარცვალი) ეყარა, შუა ცეცხლთან გამოჰქონდა და  ხელს სამჯერ ისე მიარტყამდა, რომ შიგთავსის ნაწილი, რაც დარტყმისას გადმოცვივდებოდა, ცეცხლში ჩაყრილიყო და კარგად მოჰკიდებოდა. ამის შემდეგ საჭანტილეს გარეცხავდნენ, ჩაყრიდნენ ქვაბში და ცეცხლზე ჩამოკიდებდნენ. როდესაც კარგად მოიხარშებოდა, ყოველგვარი თესლეულის სამ-სამ მარცვალს (სიმინდი, ლობიო, ცერცვი, ოსპი) მოხარშულ ჭანტილში ჩაყრიდნენ. მოხარშული ჭანტილის ქაფს გარეთ ხეებს წაუსვამდნენ, მომავალ წელს მოსავლი  უხვი იქნებაო. ჭანტილის ჭამა საღამომდე, ვახშმობამდე არ შეიძლებოდა. ხალხის რწმენით, საითაც გადავიდოდა ხარშვისას კორკოტი, იმ მხარეს იქნებოდა მომავალ წელს კარგი მოსავალი. ცხრაწვენას ძირითადად აკეთებდნენ ლობიოთი, რომელსაც სხვადასხვა მარცვლეულს უმატებდნენ: ქერს, სიმინდს, ხორბალს, ფეტვს, ცერცვს, მუხუდოს. მოსავლის სიუხვის მიზნით წვენი სქელი უნდა ყოფილიყო. როდესაც ცხრაწვენა მოიხარშებოდა, დაილოცებოდნენ- ბევრი მშვიდობის შობა-წელიწადი მოგვიბრუნეო. ამავე დღეს დამბალ ხორბალს ნაყავდნენ და წყალში ხარშავდნენ. ხორბალს წყალში გუთნისდედა ჩაყრიდა და მსხლის ჯოხით ურევდა. შემდეგ ამ ჯოხს სახლის კედელში ამაგრებდნენ და ერთი წლის განმავლობაში ინახავდნენ. მარცვლის ქერქის ანუ შედედებული ზედაპირის ნაწილს გუთნისდედა სახლის ბოძებს ან კედელს წაუსვამდა, ცოტას ხარებს აჭმევდა, ცოტას თვითონ მიირთმევდა. გუთნისდედა კორკოტს ოჯახის ყველა წევრს თავისი ხელით აჭმევდა. ახალი მიცვალებულის პატრონები კორკოტს არ აკეთებდნენ .ზოგჯერ ხორბალს ხშირწვერიანი კაცი ნაყავდა და წყალში ყრიდა- ხშირი ყანა გვექნებაო. ხანაც ფქვილს ბიჭი ხარშავდა, გარეთ გაჰქონდა და ხშირი ტყისაკენ იყურებოდა, ისევ ხშირი ყანის მომლოდინე.  (მთიულეთი, გუდამაყარი და ერწო-თიანეთში). 

© ნინო ფერაძე

ზემო სვანეთში ამ დღეს კანაფის თესლისგან მუჯორს ამზადებდნენ. მუჯორი დანაყილი და ზეთგამოცლილი კანაფის თესლი ან ნიგოზია, რომელსაც მარილით აზავებენ და საწებლად ხმარობენ. ვახშმობის დროს ორ სუფრას შლიდნენ, ერთს ცოცხლებისთვის და მეორეს მიცვალებულებისთვის. ლოცულობდნენ და იხსენიებდნენ ლამარიას და ქრისდეშს (ქრისტეს). ჩოგანს და კოვზს, რომელებსაც შობისთვის ხმარობდნენ, რიტუალის  დასრულების შემდეგ კვლავ ინახავდნენ მომავალი შობისთვის. აქვე უნდა ითქვას, რომ ამ დღეს და ყველა დღესასწაულზე, მთელ საქართველოში, ცოცხლებთან ერთად,  მიცვალებულებსაც იხსენიებდნენ.

ამ დღის აუცილებელი შესაწირი რიტუალური პურებიც იყო. რაჭაში სავახშმოდ სამ ნიგვზიან განატეხს აცხობდნენ. ჩამოქნიდნენ ოთხ სანთელს, სამს ჩაარჭობდნენ თითო-თითოდ განატეხში, მეოთხეს კი დიასახლისი ან ოჯახის უფროსი ხელში დაიჭერდა. ანთებულსანთლიანი განატეხი, ჭიქა ღვინო, ჭანტილა გობში ეწყო. მლოცველი, ქალი ან კაცი ამ გობს, ცეცხლის ახლოს,  მარჯვნიდან მარცხნივ სამჯერ შემოატრიალებდა და შეულოცავდა ანუ ილოცებდა: „ღმერთო რამდენი კაკალი ეს არის, იმდენი სიკეთე მოგვეცი, იმდენი კოდი ხვარბალი მოგვეცი, იმდენი თეთრი და ქონება მოგვეცი.“ ლოცვის შემდეგ მლოცველი ამ ოთხ ანთებულ სანთელს სახლის ოთხივე კუთხეში მიაკრავდა და ხელს არ ახლებდა, სანამ თვითონ არ ჩაიწვებოდნენ. შემდეგ დასხდებოდნენ სავახშმოდ, ჭანტილას ჯამებში გადმოასხამდნენ, თუ ზეთი გამოხდილი ჰქონდათ, ჯამებში ზეთსაც ჩაასხამდნენ და შეექცეოდნენ. სტუმრებს ჭანტილასაც აჭმევდნენ და განატეხსაც. ლეჩხუმში საღამოს, ვახშმობისათვის, უფროსი ქალი სამ პატარა კვერს, ჯვრიანს აცხობდა (კვერს ხველის ტაბლას ეძახდნენ). კვერებს გულში ნიგოზი და ხახვი უნდა ჰქონოდა. კვერებს და ჭანტილს გობში აწყობდნენ. გობის კიდეზე, ნაკვერჩხალზე, საკმეველს აკმევდნენ ან სანთელს ანთებდნენ. სამ კვერსა და ღვინიან ჭიქას დიასახლისი კერიას ძირში მარჯვნივ სამჯერ შემოატრიალებდა და ილოცებდა: „ღმერთო, დაგვიფარე ხველისაგან, სნებისაგან (ანუ სნეულებისაგან), მოგვეცი სიმთელე საქონლის, კაცის სულს, რაც ხარ გვიშველე და მოგვეხმარე.“ ამის შემდეგ ვახშამზე შეიძლებოდა ჭანტილა და ტაბლებიც ეჭამათ. თუ ჭანტილა მორჩებოდათ, შობას ანუ მეორე დღეს არ გამოაჩენდნენ, რადგან იმ დღეს ჭანტილას ჭამა არ შეიძლებოდა. შობის შემდეგ კი მისი მირთმევძ ყველას შეეძლო.

შობის წინა საღამოს ღვეზელისა და მუცლის სალოცავი კვერის გამოცხობაც იცოდნენ. თითო კვერში თითო კვერცხს დებდნენ. რამდენი წევრიც იყო ოჯახში, იმდენ კვერს აცხობდნენ. გურიაში მრავალწლობას ანუ 24 (6 იანვარს) დეკემბერს დიდი საშობაო სამზადისი იცოდნენ. მთავარი ამ სამზადისის დროს ღვეზელის (რიტუალური პური) გამოცხობა იყო. ნახევარმთვარის ფორმის ღვეზელს ჰქონდა ხორბლის ფქვილისგან ამზადებდნენ და მასში  ყველს და გამომშრალ, შებოლილ კვერცხებს, მთელ-მთელს ან შუაზე  გაჭრილს დებდნენ. ღვეზელი, რამდენი წევრიც იყო ოჯახში, იმდენი ცხვებოდა, უფროსებისთვის დიდი ზომისა, პატარებისთვის კი უფრო მომცრო. ოჯახში მიცვალებულებულთა სახელზეც  აცხობდნენ საშობაო ღვეზელებს.

ხევში ორი ყორბოული ან იგივე ქრისტეს პური ცხვებოდა, ასევე მთიულეთში, რომელიც ოჯახის უფროსს გარეთ უნდა გაეტანა, ცისთვის დაენახვებინა და ლოცვა ეთქვა. შემდეგ, პურს მუხლებზე დაიდებდა, ხშირ ტყეს გახედავდა, გადატეხავდა და შინ შევიდოდა. 

ერწო-თიანეთში სამი დაჭრელებული კვერი- ქრისტის ოხშამი ცხვებოდა და გარკვეული რიტუალი სრულდებოდა.

თუშეთში ბავშვებს ავალებდნენ ქერიფქლას (მაღალი, სქელღეროიანი ყვავილი) და ფიჭვის პატარა ტოტები მოეტანათ. საღამოს თითო ტოტს კარზე ამაგრებდნენ, ავი კვალისაგან დაგვიცავსო. ყველაფერს, რაც განათხოვრებული ჰქონდათ, ამ დღეს იბრუნებდნენ - ქრისტეს და წელწადის ღამეს სახმარმა ნივთებმა, პირუტყვმაც და კაცმაც თავის ჭერქვეშ უნდა გაათენოსო. ასევე იქცეოდნენ აღმოსავლეთ საქართველოს სხვა კუთხეებში.

საღამოს, მას შემდეგ, რაც დიასახლისი კეცს ცეცხლზე შემოდგამდა, დაიჭერდნენ კვალს და სახლიდან აღარავის არაფერს გაატანდნენ. დიასახლისი ადამიანებისა და შინაური ცხოველების გამოსახულების რიტუალურ პურებს აცხობდა. მათ სალოცავებს ეძახდნენ და ე. წ. ქრისტეს სუფრაზე უნდა დაედოთ. გრძელ ცომს ადამიანის ფორმას აძლევდნენ. ეს კაცის კვერი იყო. მრგვალ კვერს ოთხ მხარეს უგრძელებდნენ, ძროხის ძუძუებიაო. ცხვრების კვერიც ასეთივე იყო, მხოლოდ ოთხის ნაცვლად ორი ძუძუ უკეთდებოდა. ცხენისთვის ნალისებრი კვერი ცხვებოდა. ცხვებოდა ერთი დიდი კოტორიც, რომელსაც ქრისტეს საგძალი ერქვა. ყველა კვერს, კორკოტს, ქრისტის კორკოტის ნახევარს, კალტის (ხაჭოს) კვერს ან ყველის პატარა ნაჭერს, ცოტაოდნენ მატყლს, არყიან პატარა ჭურჭელს, ერთ სანთელს ხონჩაზე აწყობდნენ. ყოველივე ამას ქრისტის სუფრა ეწოდებოდა. ქრისტის სუფრას განცხადებამდე (5/18 იანვარი) კიდობნის თავზე ან თახჩაში ინახავდნენ. ქრისტეს კორკოტის მეორე ნახევარს დიასახლისი ოჯახისათვის ინახავდა. თითოეულ ვაჟს, ვინც იარაღს ატარებდა, ან მოზარდს, ამავე საღამოს პატარა გახვრეტილ კვერებს უცხობდნენ. კვერებს კერასთან, სამამაცო (კაცების) ადგილის თავზე დამაგრებულ პატარა ჩხირებზე წამოაცმევდნენ ხოლმე. მათი ჩამოღება არ შეიძლებოდა. თავად თუ არ  ჩამოცვივდებოდა,  თაგვს ან კატას უნდა შეეჭამა. ცხვებოდა ერთი ლუკმის ხელა მრგვალი პური -სათავსქვიო კვერი, რომელსაც დიასახლისი ოჯახის ყველა წევრს სასთუმლის ქვეშ ამოუდებდა. ასეთივე კვერებს დებდნენ საცხოვრებლის და პირუტყვის სადგომის კარის თავზე ბუდეში ავი კვალისაგან დასაცავად. კერის პირას ნაცარში „ჩასვამდნენ“ კვერს, რომელსაც წაწვეტებული თავი და ცერცვის მარცვლების თვალები ჰქონდა. იქმნებოდა შთაბეჭდილება, თითქოს იგი ჭერში იყურებოდა. კვერს მრავალი სახელი ჰქონდა: ღომლის დედა, ჭერჩიჭყეტია, ნაცრისდედა და სხვა. იგი კერის მფარველი ანგელოზის სიმბოლო იყო და კერასთან რჩებოდა მანამდე, ვიდრე არ დაიწვებოდა ან კატა-თაგვი არ შეჭამდა. 

ხევშიც, შობას, რიტუალური კვერების გამოცხობა ჰქონდათ წესად. ამ ღამეს ყორბოულობა ღამეს ერთი საკვლევი, წმინდა სამების სამი პური, ორი ყორბოული ან ქრისტეს პური და თესლის პური ცხვებოდა. ყოველი პურის გამოცხობისას ცომს ჯვრის ნაჭდევს უკეთებდნენ. მხოლოდ ყორბოულს ჰქონდა ჯვრის ფორმის საკუთარი საბეჭდავი. ბავშვებისათვის  ბედისკვერები ცხვებოდა და ცხობისას ვისი ბედისკვერიც ამოიბურცებოდა, იმას იღბლიან წელიწადს უწინასწარმეტყველებდნენ. ყორბოულს და თევზს ამავე ღამეს მიირთმევდნენ, ბედისკვერებსა და საკვლევს საახალწლოდ ინახავდნენ, ხოლო თესლის პურს - საგაზაფხულო თესვამდე. ზოგი ყორბოულს, თევზს, არაყს ცეცხლს შემოატარებდა და მიცვალებულებს შენდობას ეტყოდა, მათ ჭამას კი მკვდრის პირის დაჭერას ეძახდნენ. ამავე საღამოს უნდა გამოეცხოთ პური, რომელსაც ონჩარი, ორთქლი უნდა ჰქონოდა - მაღლა ასული ორთქლით  მიცვალებულს შენდობა კარგად მიუვაო-ამბობდნენ.

© ნიკოლოზ გოგაშვილი

23 (5 იანვარი) დეკემბერს ქართლში, ხოლო 24 (6 იანვარს) დეკემბერს კახეთში, ერწო-თიანეთში, გუდამაყარში თხილობას, ფხოწაობას/ხოწაობას ეძახდნენ. უფროსები თხილ-კაკალს გადაუყრიდნენ ბავშვებს, მათ კი რაც შეიძლება ბევრი უნდა „მოეფხოწათ“, შეეგროვებინათ. თამაშობდნენ ლუწი-კენტობასაც. გუდამაყარში ოჯახის უფროსი თხილ-კაკლით და ჩირით სავსე ჯამს, მას შემდეგ რაც ცეცხლზე მოატარებდა და მიცვალებულებს შენდობას ეტყოდა, ბავშვებს ურიგებდა.

ღორი დაიკლა. ფხოწაობის რიტუალურმა თამაშმაც მხიარულად ჩაიარა. და აი, ცისკრის ვარსკვლავმა ნიშანი მისცა შობის მახარებლებს, რიტუალურ მწყემსებს -მეალილეებს, რათა სახარებისეული მწყემსებისა და ანგელოზების დარად სიმღერა-გალობით ეხარებინათ, რომ ბეთლემში იშვა ქრისტე, ვინც მკვდრეთით აღდგომით დაამარცხებს სიკვდილს. იშვა მხსნელი.  იშვა იმედი. განკაცდა ღმერთი. 

ალილო (ანუ ალილუია, hallelujah – ვადიდოთ უფალი), როგორც ცნობილია, საშობაო სიმღერაა, რომელიც შობის ღამეს სრულდებოდა. ტრადიციული წესის მიხედვით ზრდასრული მამაკაცები, მეცხვარეების მსგავსად ჩაცმულები, ჯუბებში გამოწყობილები, კომბლებით ხელში სოფლის ყველა ოჯახის კართან მიდიოდნენ და სიმღერით ახარებდნენ, რომ იესო ქრისტე დაიბადა, რისთვისაც მათ, უპირველეს ყოვლისა, კვერცხით და ზოგიერთ რეგიონებში, მათთვის განკუთვნილი, წინასწარ გამომცხვარი რიტუალური პურით ასაჩუქრებდნენ. მეალილეებს, მგალობლებს, ე. წ. ქრისტეს მახარებლებს ფულსაც აძლევდნენ და სხვა სანოვაგესაც, რისი საშუალებასაც ოჯახი გამონახავდა. შეგროვილი სანოვაგით მეალილეები ერთად ილხენდნენ ბოლო მასპინძელ ოჯახში ან სხვაგან, მათივე შერჩეულ ადგილზე. ზოგან ამ სიმღერას გალობასაც ეძახდნენ, ზოგან კი ამბობდნენ, კაცი რომ ალილოს გიმღერებს, იგივეა, თითქოს დიდი ძღვენი მოურთმევიაო. ზოგან მეალილეები გამურულებიც დადიოდნენ, რომ ვერ ეცნოთ, ზოგან კი ალილოს მელოდიას ჩონგურზეც ამღერებდნენ.

ალილოს ტექსტი და მისი თანმხლები მელოდია, მრავალფეროვნი და ვარიანტულობით გამორჩეული, რეგიონების მიხედვით მეტნაკლებად განსხვავდება ერთმანეთისგან. ასე მაგალითად:

 „ოცდახუთსა ამ თვესაო,

ქრისტე იშვა ბეთლემსაო,

თქვენ გვაჩუქეთ გროშებიო,

დაგელოცოთ ბოვშებიო.“ (სამეგრელო)

***

„ალათასა, მალათასა,

ხელი ჩაკარ კალათასა,

ამოიღე ორი კვერცხი,

ღმერთი მოგცემს ბარაქასა.“ (იმერეთი)

***

„ოცდახუთსა ამ თვესაო,

ქრისტე იშვა ბეთლემსაო,

ქალბატონი ლამაზია

გადმოგვიგდებს აბაზიანს.“ (ქვემო სვანეთი)

***

„ალანთასა, ბალანთასა

ჩამოვკიდებ კალათასა,

ქალო, ერთი კვერცხი მომე

ღმერთი მოგცემს ბარაქასა.

ჩიტი ღობეზე შემოჯდა

იძახდა ქიშმიშობასა,

ღმერთმა ყველანი დაგასწროთ

აღდგომა ქრისტეს შობასა.“ (მესხეთი)

***

„ოცდახუთსა და რამდენსა შობა გათენებულაო,

შობის მადლი შეგეწიოთ, ქრისტე დაბადებულაო.

ეს სახლი ვინ ააშენა, ვინ დახურა მუხის გული?

ამშენებლის დედა ცხონდეს, დამხურავის მამის სული.

„აკოშკიდან“ გადვიხედე, ერბო გიდგათ ქილებითა,

თუ გამოგაქვთ გამოიტათ, თორემ წავალთ გინებითა.

ალათასა, ბალათასა კვერცხი უნდა კალათასა.

აქა ღორი დაკლულაო, ნაყელარი ჩვენი.

მეალილეთა ხელცარიელი გაშვება არ ვარგოდა, წყევლა იცოდნენ, რაც თავისთავად ცუდის მომასწავებელი იყო ოჯახისთვის. 

აო, ნასამედი თქვენიაო.

პატარძალო ჩვენო ლხინო, მარნის კარი გიჭრიალებს,

მარნის ქოცო აგვიხადე, ყელი ჩაგვიმაჭრიანე.“ (კახეთი)

ხალხური წესებისა და რიტუალების შესრულების გარდა ხალხი ამ დღის საზეიმო წირვა-ლოცვას ეწრებოდა, რის შემდეგაც მარხვა ხსნილდებოდა, იწყებოდა სტუმრიანობა და ქართული ტრადიციული ლხინი. შობას, დილით ადრე, საგანგებო საუზმე იცოდნენ, რომელსაც დილის ხაციცი (სამეგრელოში ოჭუმარეშ ხაციცი) ერქვა. იგივე წესს მისდევდნენ იმერლებიც, შობის გათენებამდე  ჯერ ილოცებდნენ და  მერე ისაუზმებდნენ. გურიაში ამ დღეს რძლის მშობლებს ძღვენს გაუგზავნიდნენ: საშობაო ღვეზელს, ხარსს ან ძროხა, ინდაურს, ღვინოს, გამომცხვარ პურებსა და ხაჭაპურს. 

სოფელ შილდაში (კახეთი) მოსახლეობა ნეკრესში ადიოდა  სალოცავად და  შობის სამსხვერპლო ღორებს – ლომტახს კლავდა. ლეგენდის მიხედვით მორიგი დარბევის შემდეგ, ნადავლით სავსე ლეკებს ნეკრესთან ქართველებმა  მამალი ღორები შეუსიეს  და ბოლოს ხელცარიელებიც გაუშვეს. სწორედ ამ ამბის შემდეგ სწირავენ შობას ნეკრესის სალოცავში  სამსხვერპლოდ ღორებს. აღმოსავლეთ საქართველოს მთაში ძირითადი საწესჩვეულებო რიტუალები ხატში სრულდებოდა. სახლში მთისთვის დამახასიათებელ კერძებს ამზადებდნენ: ხინკალს, შეთქმული საკლავის ხორცს, ფაფას, მოხარშულ ბრინჯსა და სხვა. ზოგჯერ ჭირისუფალი ახალი მიცვალებულის სახელზე  კლავდა საკლავს, ხევში წესად ჰქონდათ, მიცვალებულისთვის წლამდე შვიდი სუფრა უნდა გაშლილიყო, ერთ-ერთი კი  სწორედ შობის დღესასწაულზე. ამ დღეს საფლავზე გასვლაც წესად ჰქონიათ. თუშეთში, დილით, ოჯახის ერთ-ერთ წევრს უმძრახად მოჰქონდა წყალი, რომლითაც საშობაო სუფრისთვის განკუთვნილი კერძები უნდა დამზადებულიყო. დღისით ერთი გვარის წევრები ერთმანეთთს სტუმრობდნენ, საღამოს კი შიყარაში (სოფლის თავყრილობა, ჯარი) იკრიბებოდნენ. საშიყარო სანოვაგეს კი ახალგაზრდები კომლობრივ აგროვებდნენ. ზოგან კი შიყარაზე ალილოზე შეგროვებულ საჭმელსაც მიირთმევდნენ. შიყარას ღამეს ნათე (ხატის მსახური) ირჩევდა მაქალათეებს: ორ ვაჟს და ორ ან სამ ქალს, რომლებიც ნათეს წელწდობის (ახალი წლის) ჯარობაზე მოეხმარებოდნენ ხალხის გამასპინძლებაში. 

აღმოსავლეთ საქართველოს მთაში ხატის მსახურები ხატში შობის ან ახალი წლის ღამეს მიდიოდნენ. ისინი ადრიანად იწყებდნენ წმინდობას. ცხოვრობდნენ „სუფთა“ ადგილზე (მაგალითად, ხევსურეთში ჭერხოში), წყვეტდნენ ცოლ-ქმრულ ურთიერთობას, არც  უწმინდურ ადგილებში დადიოდნენ. შობის წინა დღეს მისული ხატის მსახურები მთის მდინარეში აუცილებლად ცხრაჯერ განიბანებოდნენ (ჩაყვინთავდნენ), რაც განწმენდის რიტუალის შემადგენელი ნაწილი იყო. ვიდრე ხატში ღამისთევისას სმა დაიწყებოდა, მანამდე მარხვას ყველა ფაფით „გატეხდა“, ფაფიან ჯამს ტაბლაზე ცეცხლის ახლოს დგამდნენ, ხუცესი სამჯერ ჩაასხამდა ცეცხლში ერბოს, თუ ცეცხლი ძალიან აბრიალდებოდა, კარგი წლის დადგომას იმედოვნებდნენ.  მხოლოდ ამის შემდეგ შეექცეოდნენ ფაფას, ზედამდეგები  კი იქ მყოფებს ლუდს მიართმევდნენ. ღამეს ყველანი იქვე ათენებდნენ. გათენებისას, მას მერე რაც ხატის მსახურები სოფლიდან გამოგზავნილ არაყს დალევდნენ, ხელ-პირს დაიბანდნენ და   ჟამის წირვის მსახურებას შეუდგებოდნენ, რომლის დასრულების შემდეგ სალოცავში მლოცველები მიდიოდნენ.

ამგვარად გადიოდა ჩვენში შობა, რომლის მთავარი სავედრებელი მაღალთა შინა ღმერთის დიდება, ქვეყანასა ზედა მშვიდობისა და კაცთა შორის სათნოების ნატვრა იყო.

ფოტო გარეკანზე: © ნინო ფერაძე