გალობა არს ხმა ანგელოსთადმი შემსგავსებული, რომელნიცა წინაშე საყდართა ღვთაებისათა გალობენ: წმიდაო, წმიდაო, წმიდაო უფალო საბაოთ; და ამისთვის გალობა, თუ არა საღმრთოთა ზედა, სხვებ არ მოიღების (1).

იოანე ბატონიშვილის ეს ციტატა ნათელს ხდის, რომ ქართულ ენაში სიტყვა გალობა ღვთისადმი მიმართულ ლოცვით ხმას, ჰანგს გამოხატავს და ამით სიმღერისგან – საერო მუსიკისგან – გამიჯნულია.

ქართული ხალხური სიმღერის მსგავსად, ქართული გალობის მუსიკალური აგებულება მრავალხმიანი, კერძოდ, სამხმიანია. XI საუკუნის ქართველი ფილოსოფოსის, იოანე პეტრიწის, კომენტარებში მოიპოვება ქართული გალობის სამხმიანობის შესახებ უძველესი წერილობითი ცნობა, რომელიც პროკლე დიადოხოსის ნაშრომის – კავშირნი ღმრთისმეტყუელებითნი – მისეულ თარგმანს ახლავს. სამების ერთარსების დოგმატის ასახსნელად იოანე პეტრიწი, სხვადასხვა ანალოგიასთან ერთად, გალობის (მუსიკელობის) ხმებს ასახელებს:

ვიტყჳ სამთა დაბამვათა, რომელთა მიერ შეინაწევრების ყოველი შეყოვლებული: მზახრ, ჟირ, ბამ. ხოლო მათი ერთობა მოხსენიებული აქვს, როგორც ერთობაჲ შეყოვლებისაჲ (3).

ქართულ გალობაზე  საუბრისას, ორიგინალურ ქართულ თუ თარგმნილ ტექსტებთან ერთად იგულისხმება გალობის სამხმიანი მუსიკალური ენაც. ძველ ნევმირებულ კრებულებში მუსიკალური ნიშნები გალობის მხოლოდ ზედა ხმას – თქმას – ასახავდა, ვინაიდან გალობის კანონიკური სტაბილური ჰანგები სწორედ ამ ხმაში ვლინდება. მას, წესისაებრ, უწყობდნენ მგალობლები მოძახილსა და ბანს, რადგან კვლავ იოანე ბატონიშვილის სიტყვებით რომ ვთქვათ:

უკეთუ ამა სამთა მგალობელთაგანი აკლიან რომელნიმე, მაშინ არღა იქმნების სასიამოვნოდ სასმენლად ქართული უკვე გალობა (4).

თითოეულ სამონასტრო კერასა თუ გალობის სკოლას ხმათა შეწყობის თავისებური კილო და წესი ჰქონდა. საერთო საღვთისმსახურო კანონიკური ჰანგები სწორედ ამ სახით იძენდა მუსიკალურ მრავალფეროვნებასა და გამშვენებულ ჰარმონიულ სიმდიდრეს.  

საქართველოს ისტორიაში ოქროს ხანა ქართული გალობისთვისაც განსაკუთრებული აღმავლობით გამოირჩევა. დავით აღმაშენებლის გალობანი სინანულისანი, რომლის გალობით შესრულებაზე მიანიშნებს საგალობლის ხელნაწერებში ნახსენები ჰანგთა დასახელებები, ადასტურებს იმხანად გალობისადმი განსაკუთრებულ ყურადღებას როგორც ეკლესიაში, ისე სამეფო კარზე. ქართული გალობის სიმბოლოდ ქცეული შენ ხარ ვენახიც ხომ ოქროს ხანის ქმნილებაა!

სამწუხაროდ, საქართველოს შემდგომი ისტორიული ავბედითი პერიოდი, განუწყვეტელი შემოსევებით, ექსპანსიითა და ქართული ქრისტიანული კულტურის დევნითა და განადგურებით, მძიმედ აისახა ქვეყნის ცხოვრებაზე, მის კულტურაზე და, შესაბამისად, ქართულ გალობაზეც. მრავალი საგანძური განადგურდა, მათ შორის სავარაუდოდ, ქართული გალობის არა ერთი და ორი ძვირფასი ხელნაწერიც. 

საფსალმუნე

მიუხედავად ამისა, XVIII საუკუნეში ქართული კულტურის თვითმყოფადობის შენარჩუნებისთვის ზრუნვა გააქტიურდა და ეს ქართულ გალობასაც შეეხო. ამ პერიოდში შეიქმნა ქართველ წმინდანთა მრავალი საგალობელი. გალობის შესწავლა სამეფო გვარშიც საპატიო საქმედ ითვლებოდა. სამწუხაროდ, შემდგომმა ისტორიულმა მოვლენებმა არა მარტო გალობა, მთელი ქვეყანა ეგზისტენციალური საფრთხის წინაშე დააყენა. 1801 წელს რუსეთმა ჯერ საქართველოს სახელმწიფო, 10 წლის შემდეგ კი საქართველოს ეკლესიის ავტოკეფალია გააუქმა. რუსიფიკატორული მისწრაფების მქონე ეგზარქოსების ხელში ნადგურდებოდა, იძარცვებოდა და ქრებოდა ქართული სულიერი თუ მატერიალური საგანძური. ქართულად ღვთისმსახურება და ქართული გალობაც იკრძალებოდა. ამ ვითარებამ წარმოშვა საქართველოში ეროვნულ-განმათავისუფლებელი მოძრაობა, რომლის უმთავრეს ამოცანად ქართული ენის, ისტორიის, კულტურის, მათ შორის, ქართული გალობის გადარჩენა განისაზღვრა.

1860-იან წლებში შეიქმნა გალობის აღმადგინებელი კომიტეტი. მათი ძალისხმევით გახდა შესაძლებელი ათასობით საგალობლის ნოტირება. ქართული გალობის ჯერ კიდევ შემორჩენილ ოსტატთაგან გადმოცემული საგალობლები ნოტებზე გადაიტანეს: ფილიმონ ქორიძემ, ვასილ და პოლიევკტოს კარბელაშვილებმა, რაჟდენ ხუნდაძემ, ექვთიმე კერესელიძემ. ეს იყო ქართული გალობის გადარჩენის მთავარი და ყველაზე სწორი გზა. რუსული იმპერიის კლანჭებიდან გათავისუფლებული ქვეყნის დამოუკიდებლობა მხოლოდ სამი წელი შენარჩუნდა. 1921 წლიდან გამეფებულმა საბჭოთა ათეისტურმა რეჟიმმა კიდევ უფრო დაამძიმა ქართული საეკლესიო ცხოვრება და, შესაბამისად, ქართული გალობის მდგომარეობა.

1960-იან წლებამდე ტრადიციული ქართული გალობა, შეიძლება ითქვას, დავიწყებას მიეცა. საბჭოთა ცენზურა პოსტსტალინურ პერიოდშიც კვლავ აქტიურად მუშაობდა. ამდენად, სამოციანების ბოლოს ანსამბლ გორდელას მიერ კონსერვატორიაში გამართული საგალობლების კონცერტი გაბედული ნაბიჯი იყო. მას მოჰყვა ანსამბლ რუსთავის მიერ გამოქვეყნებულ გრამფირფიტებში ხალხურ სიმღერებთან ერთად საგალობლების ჩართვა, თუმცა, ცენზურისაგან დაცვისა და შეფუთვის მიზნით, ჩამონათვალში საგალობლებს სათაურის ნაცვლად ქორალი ეწერა. 

ამ პერიოდში, გალობისადმი მზარდი ინტერესის მიუხედავად, 80-იანი წლების ბოლომდე ჯერ კიდევ არ იყო გამომზეურებული სანოტო ხელნაწერებში დაცული დიდი საგანძური.  ტრადიციული გალობის ამ დიდი მასალის შესწავლასა და საღვთისმსახურო პრაქტიკაში მისი დანერგვის საქმეში 1988 წლიდან განსაკუთრებული წვლილი მიუძღვის თბილისის ანჩისხატის ტაძარში მოქმედ გუნდს, მოგვიანებით ანჩისხატის გუნდად წოდებულს. გუნდის მოღვაწეობა სამაგალითო აღმოჩნდა და მრავალი მიმდევარიც გამოუჩნდა თბილისსა და რეგიონებში. წმინდა სინოდის გადაწყვეტილებით, ძველი ტრადიციული საეკლესიო გალობა საეკლესიო მსახურებაში სავალდებულოდ იქნა მიჩნეული (2003, 2010).

მიუხედავად სინოდის ამ გადაწყვეტილებისა და ქართული ქრისტიანული მუსიკალური საუნჯის გაცოცხლებისა, დღესაც მრავალი დაბრკოლება არის გადასალახი ამ სფეროს სრულფასოვნად გამართვისათვის.

დამოწმებანი:

1. 1. ბატონიშვილი, იოანე. 1991. ხუმარსწავლა (კალმასობა), წიგნი II. თბილისი: მერანი. გვ. 519.
2. 2. კეკელიძე, კორნელი. 1980. ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია, ტომი I, თბილისი: მეცნიერება. გვ. 32.
3. 3. პეტრიწი, იოანე. 1937. შრომები. ტომი II. განმარტებაჲ პროკლესთჳს დიადოხოსისა და პლატონურისა ფილოსოფიისათჳს. თბილისი: უნივერსიტეტის გამომცემლობა. გვ. 217.
4. 4. ბატონიშვილი, იოანე. 1991. ხუმარსწავლა (კალმასობა), წიგნი II. თბილისი: მერანი. გვ.524.     

ფოტო გარეკანზე: მიქაელ მოდრეკილის იადგარი.